Komunikacja jest obszarem, w którym osoby autystyczne przejawiają specyficzne potrzeby. Niektóre z nich komunikują się słownie, inne porozumiewają się w alternatywny sposób, preferując słowo pisane. Tak jak w całej autystycznej społeczności, tak i w sferze komunikacji występuje szeroka gama różnorodności.
1. Komunikacja jako wyzwanie
Na początku warto zrozumieć, że osoby w spektrum autyzmu mogą mieć różne sposoby komunikacji, które mogą nie pokrywać się z powszechnie przyjętymi normami społecznymi. Komunikacja to nie tylko słowa, mimika i gesty, ale także zachowanie, co oznacza, że często jest ona trudna do ujęcia w sztywne ramy, a jej nieprzewidywalność może stanowić wyzwanie dla osób autystycznych. Choć osoby w spektrum autyzmu mogą łatwo odnaleźć wzory w komunikacji dotyczącej konkretnych spraw, to rozmowy mające na celu podtrzymanie relacji, jak pytania o samopoczucie czy plany na weekend, mogą być już trudniejsze.
2. Dopasowany język komunikacji
Poziom komunikowania się oraz słownictwo, którego używamy powinno być dopasowane do potrzeb i możliwości konkretnej osoby z autyzmem. Dlatego tak ważny jest czas i przestrzeń na poznanie drugiej osoby i jej poziomu rozumienia. Pierwsze wrażenie może być po prostu mylące. Jednocześnie powinniśmy dostosować język do wieku rozmówcy, unikając założenia, że zawsze potrzebne jest bardzo proste słownictwo. Pamiętajmy również, że brak mowy oraz potrzeby w zakresie samodzielności nie są równoznaczne z trudnościami intelektualnymi.
3. Osoba autystyczna czy osoba w spektrum autyzmu?
W komunikacji ważne jest, aby używać języka przyjaznego i neutralnego wobec osób w spektrum autyzmu. Warto pytać zainteresowanych o preferowane przez nich określenia. Niektórzy wolą język skoncentrowany na osobie, na przykład „osoba z autyzmem” lub „osoba w spektrum autyzmu”, inni zaś preferują określenia podkreślające ich autystyczną tożsamość, takie jak „osoba autystyczna” lub „autystyczny/autystyczna”.
Każdy z nas powinien poświęcić trochę czasu, aby poznać swojego rozmówcę, dowiedzieć się, co lubi, czego unika, jakie są jego preferencje i potrzeby w zakresie komunikacji oraz w czym potrzebuje wsparcia i pomocy. Jeśli kontakt bywa trudny, nie należy się zniechęcać. Wiele informacji można uzyskać od otoczenia osoby w spektrum autyzmu lub poprzez własne obserwacje.
Starajmy się stosować różnorodne kanały i metody komunikacji dostosowane do potrzeb osoby w spektrum. Czasami same słowa mogą nie wystarczyć. W takich sytuacjach warto sięgnąć po wizualizacje, przekaz wspomagany czy komunikację pisemną (na kartce lub klawiaturze).
4. Przyjazna przestrzeń
Warto zadbać o odpowiednie oznaczenia w przestrzeniach publicznych i narzędzia komunikacyjne dostosowane do potrzeb osób w spektrum autyzmu. Informacja wizualna sprzyja lepszej orientacji i samodzielności, redukując stres związany z szukaniem informacji. Niektóre osoby w spektrum autyzmu będą potrzebowały informacji na temat przestrzeni, w jakiej będą się znajdować, dokładnych oznaczeń gdzie i do kogo pójść, by coś załatwić.
Wizualnie oznakowane obiekty są bardziej przyjazne osobom w spektrum. Sprawdzą się tu wirtualne spacery dostępne w Internecie, czytelne tablice informacyjne czy też np. wizualne oznaczenia przestrzeni, tras i pokoi. Pamiętajmy, że dobre oznakowanie i informacje wizualne są przydatne nie tylko dla osób z trudnościami w mówieniu, ale często również dla tych, które na co dzień nie mają trudności z komunikowaniem się.
5. Narzędzia do komunikacji
W wielu sytuacjach społecznych osoby w spektrum mają problemy na poziomie wyboru, wyrażenia opinii czy opisu rzeczywistości. Istnieje wiele narzędzi, które w tym pomogą. Warto używać aplikacji, etykiet i obrazków wspomagających komunikację, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych. Takie wsparcie może być nieocenione, gdy zdolności komunikacyjne osoby w spektrum są obniżone lub jeśli sytuacja jest dla niej bardzo stresująca.
Problemy w komunikacji u osób w spektrum autyzmu nasilają się pod wpływem stresu, niespodziewanych sytuacji oraz w obecności wielu rozmówców. Dodatkowo, pośpiech i brak uważności ze strony rozmówcy mogą utrudniać osobie autystycznej znalezienie odpowiedzi. W takich sytuacjach pomoc drugiej osoby lub zastosowanie narzędzi komunikacyjnych może ułatwić i przyspieszyć efektywną komunikację z otoczeniem.
Poniższe ilustracje przedstawiają przykładowe znaki graficzne umieszczane na tablicach do komunikacji w szpitalu czy przychodni, więcej tablic gotowych do pobrania pod linkiem: Zdrowie dostępne (synapsis.org.pl).
Towarzysząc osobom w spektrum autyzmu będziemy z pewnością mieli okazję zetknąć się z szerokim spektrum różnorodności, także tej w sferze komunikacyjnej. To w dużej mierze zależy od nas, czy stworzymy warunki do prawdziwego poznania się i nawiązania głębszej rozmowy, podkreślając podmiotowość osób w spektrum oraz naszą rolę w budowaniu tej relacji.
Krzysztof Rataj, terapeuta Fundacji SYNAPSIS