W dniach 11–13 września 2025 roku Dublin stał się centrum międzynarodowej debaty nad autyzmem, goszcząc 14. Międzynarodowy Kongres Autism-Europe.Wydarzenie zgromadziło badaczy, praktyków, osoby autystyczne i ich rodziny, a także decydentów i aktywistów z ponad 60 krajów z całego świata. Hasłem przewodnim była idea wspierania osób autystycznych w rozwoju i odnajdywaniu sensu życia, co znalazło odzwierciedlenie w różnorodności tematów sesji i wystąpień. Fundacja SYNAPSIS miała delegację składającą się z trzech przedstawicielek: Marii Wroniszewskiej, Joanny Grochowskiej oraz Karoliny Włodarczyk.
Głównym organizatorem kongresu była irlandzka organizacja AsIam. To największa organizacja działająca na rzecz osób autystycznych w Irlandii, założona w 2014 roku przez Adama Harrisa, który jest osobą autystyczną. Jej misją jest budowanie bardziej inkluzywnej Irlandii poprzez edukację społeczną, rzecznictwo i praktyczne wsparcie dla osób w spektrum i ich rodzin. AsIam prowadzi kampanie społeczne, realizuje szkolenia w szkołach, instytucjach i miejscach pracy, a także współpracuje z rządem nad tworzeniem bardziej przyjaznych polityk publicznych. Organizacja kładzie nacisk na współprojektowanie rozwiązań – osoby autystyczne odgrywają w niej centralną rolę
jako liderzy i eksperci. Jako główny organizator 14. Międzynarodowego Kongresu Autism-Europe w Dublinie, AsIAm podkreślił wagę globalnej współpracy, innowacyjnych praktyk i dzielenia się wiedzą. Kongres był nie tylko okazją do prezentacji badań naukowych, lecz także przykładem działań organizacji na rzecz budowania społeczności otwartej i przyjaznej neuroróżnorodności. Uderzające było ogromne zaangażowanie osób w spektrum w organizację i wystąpienia na Kongresie oraz dominująca ilość wystąpień kobiet w spektrum, które przedstawiały swoje doświadczenia, działania i wyniki badań.
W uroczystym otwarciu kongresu uczestniczył burmistrz Dublina, Ray McAdam, minister stanu ds. osób niepełnosprawnych Hildegarde Naughton, przewodniczący Autism Europe – Harald T. Neerland, prezes AsIam Adam Harris oraz CEO platynowego sponsora kongresu firmy Codex, Patrick Murphy. Wszyscy oni podkreślali konieczność tworzenia rozwiązań i budowania systemu, który byłby bardziej inkluzywny dla osób autystycznych.
Szczególne zainteresowanie towarzyszyło wystąpieniom zaproszonych gości. Wystąpienie Liz Pellicano poświęcone było pojęciu autonomii. 
Podkreślała ona, że nie należy jej utożsamiać wyłącznie z niezależnością, lecz raczej z możliwością podejmowania decyzji zgodnych z własnymi wartościami. To przesłanie przewijało się przez wiele kolejnych sesji.
Z kolei psycholożka i badaczka Maja Toudal zaprezentowała metodę „Energy Accounting” – system zarządzania własną energią i zapobiegania wypaleniu, opracowany przez nią w oparciu o własne doświadczenia osoby autystycznej. Toudal zwróciła uwagę, że metoda jest prosta, wizualna i możliwa do dostosowania do indywidualnych potrzeb, co czyni ją praktycznym narzędziem wspierającym dobrostan.
Wenn Lawson podkreślał wagę zrozumienia procesów starzenia się u osób autystycznych oraz potrzebę tworzenia dostosowanych programów wsparcia dla seniorów w spektrum. Peter Vermeulen skupił się natomiast na roli środowiska i znaczeniu tworzenia przestrzeni przyjaznych sensorycznie, które realnie wpływają na jakość życia osób autystycznych.
Sesje tematyczne obejmowały bardzo szeroki zakres zagadnień – od praw osób autystycznych, poprzez zdrowie fizyczne i psychiczne, po tworzenie środowisk przyjaznych neuroróżnorodności. Ciekawe było m.in. duńskie badanie kohortowe na ponad 800 tysiącach osób, które wykazało wyższe ryzyko współchorobowości u dzieci z autyzmem, zwłaszcza w zakresie chorób układu nerwowego i oddechowego. Wyniki te pokazują, jak istotne jest wczesne wdrażanie kompleksowych i wielospecjalistycznych interwencji.
Ważne były wystąpienia dotyczące zdrowia psychicznego, w których sporo uwagi poświęcono maskowaniu autystycznemu, czyli próbom ukrywania cech autyzmu. Np. badania z użyciem metody EMA wykazały, że maskowanie nasila się w obecności osób neurotypowych i wiąże się z wyższym poziomem stresu. Wnioski były jednoznaczne: aby wspierać dobrostan osób autystycznych, należy tworzyć przestrzenie, w których mogą być sobą.
Jednym z najbardziej poruszających bloków tematycznych była suicydalność. Zaprezentowane wyniki kilku badań potwierdziły, że osoby autystyczne są znacznie bardziej narażone na myśli i próby samobójcze. Zidentyfikowano czynniki ryzyka, takie jak samotność, brak dostępu do wsparcia, doświadczenia przemocy czy presja maskowania. Prelegenci podkreślali konieczność zmiany podejścia – z medykalizującego na systemowe, uwzględniające bariery społeczne i brak akceptacji.
Na kongresie pojawiły się także innowacje praktyczne. Tworzona w ramach jednego z projektów europejskich platforma EMPOWER, składająca się z gier rozwijających funkcje wykonawcze i regulację emocji, została zaprezentowana jako narzędzie edukacyjne, które w przyszłości będzie mogło być wdrażane w szkołach. Autistic Communication Tool (A.C.T.) ma ułatwiać pacjentom komunikowanie swoich potrzeb podczas konsultacji medycznych, eliminując część barier w dostępie do opieki. Równie inspirujący był program irlandzkiej organizacji AsIAm, którego celem jest usuwanie barier w publicznej służbie zdrowia i wprowadzanie systemowych zmian we współpracy z HSE.
Trzy dni sesji, warsztatów i dyskusji ujawniły ogromny potencjał współpracy międzynarodowej. Wyraźnie zarysowały się wspólne priorytety: wczesna interwencja zdrowotna, dostępność świadczeń z zakresu ochrony zdrowia psychicznego i fizycznego, dostęp do edukacji, wsparcie zawodowe, rozwój narzędzi przyjaznych neuroróżnorodności oraz budowanie bardziej inkluzywnego i otwartego społeczeństwa.
Joanna Grochowska – psycholożka, wiceprezeska Fundacji SYNAPSIS..