Szkoła to dla każdego dziecka, w tym dziecka w spektrum autyzmu ważne miejsce. To miejsce, w którym uczniowie w spektrum autyzmu muszą mierzyć się z wieloma wyzwaniami, co często wymaga wsparcia i zrozumienia ze strony rówieśników i nauczycieli. Współpraca rodziców i nauczycieli jest kluczem do tego, żeby nasze dzieci dobrze odnalazły się w szkole i odnosiły sukcesy.
1. Po pierwsze, jeśli dziecko w spektrum autyzmu posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, powinno mieć zapewniony indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET), który będzie dopasowywany do jego indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. IPET powinien uwzględniać zalecenia poradni psychologiczno-pedagogicznej zapisane w orzeczeniu. Jest on opracowywany przez zespół, w którego skład wchodzą nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem. Wśród ściśle określonych osób, które mają prawo brać udział w spotkaniach zespołu, są również rodzice ucznia albo sam pełnoletni uczeń. Mogą oni w trakcie tych spotkań przekazać informacje o oczekiwaniach i potrzebach ucznia dotyczących warunków nauki, relaksu czy sposobów spędzania czasu w gronie rówieśników. Gdy jest to konieczne, rodzic może też wnioskować lub wyrazić zgodę na udział lekarza, psychologa, pedagoga, logopedy lub innego specjalisty w spotkaniach zespołu.
2. Drugim ważnym obszarem jest dostosowanie metod nauczania i materiałów dydaktycznych do potrzeb konkretnego dziecka. Czasem uczeń w spektrum autyzmu potrzebuje rozłożenia zadań na prostsze elementy i zastosowania pomocy, które zwizualizują mu omawiany problem, może potrzebować częstszych przerw, mieć wydłużony czas na prace pisemne itp. Ważne jest, żeby wszystkie dostosowania uwzględniały potrzeby konkretnego dziecka, gdyż każda osoba w spektrum autyzmu jest inna. Rodzice, w ramach współpracy ze szkołą, mogą udzielić wielu cennych informacji na temat preferowanych sposobów uczenia się i zainteresowań swojego dziecka. Pamiętajmy też, że dzieci w spektrum autyzmu miewają bardzo specyficzne zainteresowania i ograniczenia, ale i wyjątkowe zdolności, które można wykorzystać w procesie edukacyjnym.
3. Każdy nauczyciel powinien pamiętać, że do poradzenia sobie w szkole przez dziecko w spektrum autyzmu potrzebna jest dobra komunikacja. Nie wszystkie dzieci z autyzmem porozumiewają się werbalnie. Niektóre potrzebują alternatywnych metod komunikacji. Nawet te dzieci, które mówią mogą mieć problemy w wyrażaniu swoich potrzeb, nazywaniu trudności, a także w rozumieniu złożonych poleceń, metafor oraz różnych niuansów słownych. Komunikacja z dzieckiem z autyzmem musi być przejrzysta i powinna być pozbawiona ozdobników. Warto posadzić dziecko w spektrum autyzmu w pierwszych ławkach. Czasem warto rozważyć kierowanie do dziecka dodatkowych pytań, które pozwolą mu utrzymać uwagę i w pełni uczestniczyć w lekcji. Dobrze, jeśli nauczyciel upewni się, że dziecko zrozumiało co dokładnie ma zrobić. Cennych wskazówek, jak najlepiej komunikować się z dzieckiem mogą udzielić rodzice.
4. Warto jest informować dziecko autystyczne o możliwych zmianach w planie dnia i zastępstwach. Przewidywalność zmniejsza napięcie i powoduje, że dzieci w spektrum lepiej sobie radzą. Dobrze sprawdzają się graficzne plany dnia, plany dotyczące tego co będzie się działo podczas danej lekcji (sprawdzanie obecności, omówienie pracy domowej, temat lekcji, praca w książce ćwiczeń itd.).
5. W trakcie pobytu dziecka w szkole zdarzają się sytuacje, w których potrzebne bywa wsparcie terapeutyczne. To, jak reagować na różne sytuacje powinno być uzgodnione pomiędzy rodzicami a szkołą i wpisane w IPET dziecka. Bardzo cenna może tu być pomoc psychologa szkolnego. Czasem warto także włączyć w działania szkoły terapeutę dziecka, który dobrze je zna i może zaproponować sprawdzone podczas terapii rozwiązania. Uwzględnianie potrzeb dziecka i indywidualizacja podejścia jest najlepszym sposobem na unikanie trudnych i kryzysowych sytuacji.
6. Do rozważenia jest przeprowadzenie w klasie zajęć na temat autyzmu poświęcone temu czym jest spektrum, czym jest neuroróżnorodność oraz jak odbierają świat osoby autystyczne. Można omówić charakterystyczne dla danego dziecka sposoby okazywania lęku, radości czy nietypowe metody komunikacji, w tym oczywiście metody komunikacji alternatywnej. Jeśli u dziecka w spektrum autyzmu występują trudności w rozumieniu intencji innych ludzi czy reakcje na bodźce sensoryczne, warto przeprowadzić ćwiczenia, które pokażą jak można je wspierać w takich sytuacjach, co mogą zrobić inne dzieci, a czego lepiej nie robić. Przy prowadzeniu lekcji o spektrum autyzmu, ważne jest aby nie stygmatyzować dziecka i nie doprowadzić niechcący do tego, że poczuje się gorsze czy nieakceptowane. Warto skonsultować program takiej lekcji z psychologiem szkolnym, rodzicem lub terapeutą dziecka.
7. Ważna jest także stała współpraca rodzica ze szkołą i utrzymywanie regularnego kontaktu. Warto poprosić nauczycieli, żeby informowali rodziców zarówno o postępach, jak i ewentualnych trudnościach dziecka w szkole. Mogą to być krótkie raporty, e-maile lub rozmowy telefoniczne, które zapewnią dostęp do aktualnych informacji dotyczących osiągnięć i potencjalnych wyzwań, którym dziecko powinno sprostać w szkole. Z drugiej strony rodzice powinni udzielać informacji zwrotnej, dotyczącej przebiegu nauki w domu oraz realizacji ustaleń edukacyjnych.
Skuteczna współpraca nauczycieli z rodzicami dziecka w spektrum autyzmu pozwoli mu lepiej poczuć się w szkole, mieć dobre relacje z rówieśnikami i z sukcesem realizować naukę.
Katarzyna Makulec, terapeuta Fundacji SYNAPSIS
Izabella Zielińska, Radczyni prawna