Od oswojenia z wodą do aktywności i terapii – wskazówki dla rodziców i opiekunów osób w spektrum autyzmu

Rozmowa z Martą Mazur, terapeutką i edukatorką z doświadczeniem w pracy z osobami w spektrum autyzmu

– Czy osoby w spektrum autyzmu chętnie korzystają z aktywności wodnych?

– Środowisko wodne jest naturalnym sprzymierzeńcem człowieka, wspierającym zdrowie, dobrą kondycję fizyczną oraz aktywność ruchową. Kontakt z wodą przynosi szczególne korzyści osobom w spektrum autyzmu, umożliwiając im lepsze doświadczanie siebie oraz rozwój fizyczny, sensoryczny i społeczny. Dla jednych udział we wszelkich aktywnościach w wodzie jest źródłem ogromnej radości, przyjemności i relaksu, często są też świetnymi pływakami. Ta grupa osób regularnie korzysta z dobrodziejstw wodnych dyscyplin sportowych takich jak: nurkowanie, kajakarstwo czy nawet żeglarstwo. Jest też grupa osób w spektrum autyzmu, dla których kontakt z wodą może być wyzwaniem z powodu nadmiaru bodźców zewnętrznych i wewnętrznych. W takich przypadkach warto wykorzystać okres wakacyjny na oswojenie z wodą, a potem na zajęcia lub terapię. Aby to zrobić skutecznie warto zwrócić uwagę na kilka bardzo istotnych zagadnień.

– Jak długo trwa proces oswajania z wodą osoby w spektrum autyzmu?

– Opowiem na przykładzie: od kilkunastu lat biorę udział w letnich turnusach rehabilitacyjnych, gdzie prowadzę zajęcia w wodzie dla osób w spektrum autyzmu i ich rodzin. Kilka lat temu poznałam panią Monikę, która przyjechała na turnus z nastoletnim synem Dominikiem. Chłopiec nie był w stanie uczestniczyć w moich zajęciach, ponieważ bardzo bał się wody. Jak się potem okazało, mama również mierzyła się z tym problemem. Mimo to zaprosiłam oboje na basen, aby wspólnie mogli poznać miejsce i poobserwować zajęcia.

Na przestrzeni kilku lat współpracy, ich lęk przed wodą powoli, ale konsekwentnie się zmniejszał. Przełom nastąpił w momencie, gdy pani Monika poinformowała, że spróbuje wejść ze mną do wody. Jej syn stał przy brzegu z drugą terapeutką i obserwował całe zdarzenie. Ogrom emocji, nowych odczuć i widok mamy jednocześnie śmiejącej się i płaczącej spowodowały, że Dominik również wszedł do wody. To był ich niezwykły moment, ich sukces. Od tamtej pory razem chodzą na basen i cieszą się każdą chwilą spędzoną w wodzie.

Wybrana przeze mnie historia to tylko jedna spośród wielu. W klarowny sposób pokazuje, że niezależnie od roli, jaką pełni się w życiu osób w spektrum autyzmu, warto zadbać o ich bezpieczeństwo i aktywność ruchową w wodzie, podążając za ich możliwościami oraz potrzebami. Wzajemne wsparcie, zaufanie, zrozumienie oraz naturalne partnerstwo są gwarantem dobrze spędzonego czasu w wodzie.

– Jak przygotować osobę w spektrum autyzmu do zajęć i zabaw w wodzie?

– Niezależnie od poziomu oswojenia z wodą osób w spektrum autyzmu (lub jego braku), na każdym etapie bardzo ważne jest odpowiednie podejście i właściwie dobrana komunikacja. Na początku ważna jest rozmowa. Warto opowiedzieć o miejscu oraz pokazać zdjęcia, obrazy lub filmy. Wzmocnieniem są wspólne zakupy, przygotowanie właściwego stroju i sprzętu kąpielowego.

Drugi etap to spotkanie z wodą. Na początek zalecam zapoznanie się z otoczeniem, infrastrukturą oraz pracownikami. To jest także moment na przebranie się w odpowiedni strój i zaznajomienie się z docelowym miejscem. W zależności od możliwości osoby w spektrum autyzmu można przejść do trzeciego etapu – wejścia do wody.

Każdy możliwy kontakt z wodą wpływa na oswajanie się z nią. Bardzo pomocne są akcesoria i zabawki do zajęć w wodzie oraz obecność zaufanego opiekuna. Istotny jest również czas, gdyż należy pozwolić osobie w spektrum autyzmu na spokojne doświadczanie wody i poznawanie reakcji własnego ciała bez naciskania, pospieszania i zmuszania do aktywności, na które nie jest gotowa.

– Jakie przeszkody napotykają osoby w spektrum autyzmu podczas ćwiczeń i zabaw w wodzie?

– Dla wielu osób w spektrum autyzmu przebywanie w wodzie jest nieocenionym czasem na odcięcie się od ogromu bodźców zewnętrznych i doskonalenie zdolności samoregulacyjnych. Z mojej wieloletniej praktyki wynika, że sporo osób w spektrum autyzmu zmaga się z trudnościami w korzystaniu z pozytywnych walorów wody. Co istotniejsze, ograniczenia mogą pojawić się na każdym etapie ich życia, niezależnie od poziomu funkcjonowania czy dotychczasowego oswojenia się z wodą.

Przeszkody, które mogą negatywnie wpływać na aktywność fizyczną osób w spektrum autyzmu w środowisku wodnym oraz sposoby na ich usunięcie lub zredukowanie:

1. 1. Hałas i tłum –  zbyt duże natężenie dźwięku spowodowanego przez np. muzykę w tle, specyficzne odgłosy różnych atrakcji wodnych, gwar, śmiech czy krzyki innych osób. – Warto wybrać dzień tygodnia i porę dnia na basenie (rano lub wieczorem), kiedy jest mniejszy ruch.
   2. Światło, zarówno naturalne, jak i sztuczne, w tym wszelkie oświetlenie punktowe czy pulsacyjne, zmieniające natężenie oraz kolory. – Pomocna może być współpraca/rozmowa z ratownikami, którzy zapoznani z sytuacją i zaistniałą potrzebą, mogą zredukować ilość światła na basenie.
   3. Temperatura otoczenia, powietrza i wody, subiektywne odczuwanie tych warunków przez osoby w spektrum autyzmu. –  W tym wypadku pożyteczne są pianki do pływania (z krótkimi lub długimi rękawkami i nogawkami). Wskazane są także zabawy w wannie lub pod prysznicem z naprzemiennym myciem się w ciepłej oraz zimnej wodzie.
   4. Zapach oraz przejrzystość wody mogą mieć wpływ na wybór i możliwość korzystania z atrakcji wodnych. – Dobrym rozwiązaniem są baseny z wodą ozonowaną, solankową i termalną, których jest coraz bogatsza oferta.
   5. Brak symboli czy znaków, które są szczególnie pomocne dla niewerbalnych osób z autyzmem. – Dużą pomocą są plany aktywności, zarówno całodniowych (z informacją o zajęciach w wodzie), jak i dotyczących konkretnych ćwiczeń. Zapoznanie się z kolejnością następujących po sobie czynności, zwiększa poczucie bezpieczeństwa i redukuje stres.
   6. Odroczona reakcja organizmu na nagromadzone napięcia i stres. – Warto zebrać informacje o wcześniejszych zdarzeniach (np. w szkole, na zajęciach terapeutycznych itp.), by skutecznie pomóc osobom w spektrum autyzmu ze skutkami przebodźcowania. Gdy sytuacja tego wymaga, dobrze jest odsunąć się na bezpieczną odległość i poczekać w ciszy na uspokojenie się. Dopiero na tym etapie można wrócić do kontynuowania ćwiczeń z osobą w spektrum autyzmu.
   7. Specjalistyczny strój do pływania. Zarówno rodzaj materiału, wystające metki, kąpielówki, czepek, okulary czy klapki mogą stanowić wyzwanie. –  Warto sprawdzić te elementy w warunkach domowych i wyeliminować najtrudniejsze problemy. Można także skorzystać z basenów czy odkrytych pływalni, które pozwalają na przebywanie w wodzie bez czepków.

 

 

– Jakie ćwiczenia i zabawy są najbardziej wskazane dla osób w spektrum autyzmu w wodzie?

– Każde ćwiczenie lub zabawa ruchowa ma nadrzędny cel: rozwijanie ogólnej sprawności i wydolności organizmu oraz dbałość o prawidłowy rozwój psychospołeczny człowieka. Oczywiście, realizacja tych zadań dotyczy osób, które nie mają żadnych przeciwskazań do kontaktu z wodą. Chcąc zaangażować osoby w spektrum autyzmu do aktywności w wodzie, dobrze jest dostosować rodzaj ćwiczeń i zabaw do ich poziomu funkcjonowania, etapu  oswojenia z wodą, umiejętności ruchowych oraz predyspozycji, a nawet zainteresowań .

Zabawy i ćwiczenia w wodzie wskazane dla osób w spektrum autyzmu, powinny mieć także na celu rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, budowanie poczucia bezpieczeństwa, kształtowanie autonomii oraz modelowanie procesów socjalizacyjnych. Wybrane aktywności mogą być realizowane na kilka sposobów:

• wspólnie z rodzicem lub opiekunem (oparte na wzmacnianiu ich relacji, poznawaniu siebie nawzajem),
• w grupie (uczące przynależności do zespołu, wspólnego działania),   
• swobodnie (usamodzielniające i zwiększające poczucie swojego ciała).

Niezależnie od formy, osoby w spektrum autyzmu powinny być zapraszane do zabawy i ćwiczeń w wodzie. Aby zapewnić ich aktywne uczestnictwo, warto zacząć od umożliwienia im obserwacji zajęć. Następnie opiekun lub rodzic powinien zademonstrować określony ruch, który dzieci będą mogły naśladować i powtarzać.

– Jaki jest terapeutyczny wpływ indywidulnych lub grupowych zajęć w wodzie na osoby w spektrum autyzmu?

– Aquaterapia to skuteczna i pomocna terapia prowadzona w środowisku wodnym, która może odbywać się zarówno w grupach, jak i indywidualnie. Różnorodne metody pracy w wodzie pozwalają na dostosowanie ich do potrzeb osób w spektrum autyzmu. Na przykład terapia Halliwick® została opracowana z myślą o wszystkich, bez względu na wiek i rodzaj niepełnosprawności. Opiera się na podstawach hydrostatyki i mechaniki ruchu, mając na celu przystosowanie psychiczne, kontrolę równowagi oraz naukę poruszania się w wodzie, co prowadzi do osiągnięcia przez pacjenta niezależności w tym środowisku.

Kolejnym elementem pracy w wodzie jest aquakinezyterapia funkcjonalna, będąca formą gimnastyki leczniczej. W tej metodzie intencja ruchu i dotyk w połączeniu z fizycznymi właściwościami wody mają  za zadanie pomóc we wprowadzeniu pacjenta na jak najwyższy poziom funkcjonowania, niezależnie od poziomu ograniczeń fizycznych, psychologicznych czy społecznych. Inna metoda, terapia Watsu®, łączy masaż, stretching, ucisk i miękką mobilizację stawów. Jest jedną z najbardziej zaawansowanych form pracy z podopiecznym, który unosi się na wodzie i jest podtrzymywany przez terapeutę. Istotą tej terapii jest uzyskanie przez podopiecznego maksymalnego odprężenia i relaksacji.

Podczas pracy z osobami w spektrum autyzmu, łączenie różnorodnych metod pomaga w zapewnieniu im bezpieczeństwa i zadbaniu o ich aktualne potrzeby. Przebywanie w wodzie rozwija umiejętność przetwarzania sensorycznego, wzmacnianie kompetencji społecznych oraz zdolność samoregulacji. Zanurzenie w wodzie i poczucie ciśnienia hydrostatycznego na odpowiedniej głębokości zapewnia osobom w spektrum autyzmu równomierne rozłożenie ucisku na ciało, co pomaga w uspokojeniu, odpoczynku i koncentracji na ruchach. Regularna stymulacja propriocepcji i układu przedsionkowego pomaga w rozwijaniu świadomości własnego ciała, zwiększeniu tolerancji na dotyk oraz poprawie zdolności koordynowania różnych bodźców zmysłowych z otoczenia.

Aktywność ruchowa w wodzie dla osób z autyzmem, oprócz licznych wymienionych przeze mnie korzyści, powinna być przede wszystkim źródłem radości. Niezależnie od tego, czy jesteś rodzicem czy opiekunem, wspólnie spędzony czas w wodzie przyniesie Wam bezcenne korzyści i wieloaspektowe wsparcie dla organizmu.

Wywiad przeprowadziła Agnieszka Bonecka